Kto z nas- rodziców nie powiedział do dziecka „Kochanie idź się pobaw a mamusia zrobi obiadek” albo „Moje dziecko to się nie umie samo zabawić, ciągle musze ja być z nim” i temu podobne. Zabawa wydaje nam się być tak naturalną dla dziecka, że często z góry zakładamy, ze dziecko bawić się powinno. Ba!!! Mamy nawet swoje wyobrażenia jak ta zabawa powinna wyglądać! (no bo to przecież oczywiste, że z klocków tworzy się budowle, piłkę kopie do bramki czy taty a lalę tuli i karmi buteleczką) To jednak dla dziecka tak oczywiste i proste nie jest.
Zabawy bowiem, tak jak innych aktywności trzeba dziecko nauczyć i nie wszystko udaje się od razu.
Pokaż na czym polega zabawa
Spróbuj z razem dzieckiem
Pozwól dziecku spróbować samodzielnie
Tak jak z nabywaniem czynności samoobsługowych czy umiejętności komunikacyjnych tak i dziecięca zabawa będzie ewaluowała wraz z wiekiem dziecka. Jak zmienia się zabawa i jakie wyróżniamy etapy jej rozwoju?
Pierwsza pojawia się zabawa funkcjonalna. Polega ona na prostych, powtarzających się ruchach ciała, czasami również z wykorzystaniem przedmiotów. Dziecko potrząsa grzechotką, macha rączkami, chwyta i bawi się swoimi stopami. Początkowe proste zachowania takie jak dotyk, stają się bardziej złożone, np. dotyk jest połączony z uśmiechem i wokalizacją. Ważne jest pojawiające się naśladowanie; początkowo tylko ruchów i mimiki partnera, np. rodzica, a z czasem także sposobów użycia przedmiotów.
Zabawa konstrukcyjna rozwija się z wiekiem i trwa przez cały okres przedszkolny, stając się bardziej rozbudowaną aktywnością tj. budowanie złożonych konstrukcji z klocków, tworzenie naszyjnika z kolorowych korali.
Od końca drugiego roku życia, przez cały okres przedszkolny intensywnie rozwija się zabawa tematyczna której istotą jest wykorzystanie przedmiotu jako symbolu czegoś innego, np. udawanie picia z zabawkowego kubeczka lub przytulanie misia. U starszych dzieci, zabawa polega na odgrywaniu prostych skryptów, takich jak: karmienie misia, parkowanie samochodu w garażu. Z biegiem czasu, zabawa tematyczna staje się złożona i polega na odgrywaniu ról. Dzieci bawią się udając, że są rodzicami, sprzedawcami w sklepie, odgrywają także role, których inspiracją są czytane książki lub oglądane filmy. Badania dowiodły, że ten rodzaj zabawy korzystnie wpływa zarówno na rozwój społeczny jak i poznawczy dziecka.(poniżej przykłady)
Zabawa symboliczna polega na użyciu przedmiotu, któremu nadaje nowe, inne znaczenie np. zabawa, w której drewniany patyk jest rumakiem a drewniany klocek samochodem-wyścigówką. Zabawa tematyczna i symboliczna przenikają się i rozwijają równolegle, dlatego niektórzy badacze traktują jako jeden rodzaj zabawy. Pod koniec wieku przedszkolnego, coraz częściej obserwujemy u dzieci zabawy o charakterze gier z regułami
Innym ważnym aspektem rozwoju zabawy są zmiany w zakresie jej społecznej organizacji.
Początkowo dziecko obserwuje aktywność rówieśnika. Bawi się indywidualnie, co jednak nie znaczy, że nie jest zainteresowane tym, co robi inne dziecko.
Kolejnym etapem jest zabawa równoległa– bardzo często obserwowana w piaskownicy– pozornie wszystkie dzieci korzystają z piasku i foremek, ale często dzieje się to bez prawdziwej interakcji czy współpracy. Dochodzi do kontaktu lub wymiany (czasem do rękoczynów, jednak dzieci zainteresowane są głównie swoją własną aktywnością. Zabawy równoległe często występują u dwu i trzylatków.(przykład na fotografii- dzieci bawią się razem, korzystając z tej samej formy zabawy, jednak niezależnie od siebie, pomimo dzielenia się wyrazami zadowolenia pomiędzy sobą i wspólnego eksploatowania niewielkiej przestrzeni do zabawy)
Zabawa asocjacyjna to taka, w której dzieci bawią się we wspólną zabawę, jednak zabawa ta nie jest podporządkowana jednemu wspólnemu celowi, a role nie są jasno określone. Dzieci bawią się razem, ale bez planu, zabawa tworzona jest „tu i teraz”, a jej temat może się zmieniać.
Pod koniec wieku przedszkolnego obserwujemy zabawę kooperacyjną. Dzieci podejmują wspólną zabawę, dzielą się rolami, a sukces zabawy zależy od współpracy wszystkich jej uczestników.
Pomimo, iż powyższa klasyfikacja zabaw uwzględniająca ich poziom społeczny wprowadzona została ponad sześćdziesiąt lat temu, współczesne badania pokazują, że nadal jest aktualna. Warto jednak zwrócić uwagę, że nie u wszystkich dzieci rozwój zabawy następuje w przedstawionej kolejności. Niektóre dzieci przechodzą bezpośrednio od zabaw samotnych do kooperacyjnych, bez fazy zabawy równoległej Wykazano także, że wcześniejsze kategorie zabaw nie muszą zanikać z wiekiem
- u cztero i pięciolatków nadal obserwujemy zabawy samotne i równoległe
- u dwulatków będą to przeważnie zabawy funkcjonalne
- u dzieci starszych zabawy konstrukcyjne
Artykuł przygotowała
Iwona Strzałkowska-Nowak
Psychopedagog, oligofrenopedagog, specjalista diagnozy i terapii zaburzeń ze spektrum autyzmu; trener TUS, właściciel Gabinet Terapii PUZZEL w Ostrowcu Św.